Αφιερωμενο στη μνημη του Καθηγητη Ευρωπ. Δικαιου Δρ Χρηστου Κολλοκα που υπηρξε πηγη θετικης επιρροης

Από τον Σεπτέμβριο 2014 ο συντάκτης μετοικεί στη Μ. Βρετανία αρχικά ως υπότροφος ερευνητής του University of Hull και εν συνεχεία ως τακτικός καθηγητής σε Βρετανικα Πανεπιστήμια.
Το παρόν blog ΔΕΝ ανανεώνεται αλλά παραμένει ενεργό για χάρη των φίλων σπουδαστών του ΕΑΠ που μπορεί να βοηθηθούν από τις δημοσιευμένες εργασίες και τις βιβλιογραφικές πηγές στην εκπόνηση των δικών τους εργασιών.


ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ

Τρίτη 27 Νοεμβρίου 2012

ΕΠΟ 43 (Πολιτικές Ιδεολογίες) - 5/2012



ΜΑΙΟΣ 2012

ΘΕΜΑ
Πιστεύετε ότι οι ιδεολογίες σήμερα δεν χρειάζονται καθόλου; Αν ναι, δικαιολογείστε την άποψή σας. Αν όχι, ποιο από τα στοιχεία που έχουν προταθεί (βλ. Heywood, Πολιτικές Ιδεολογίες, σελ. 40) για να ορίσουν την ιδεολογία σάς πείθει ότι οι ιδεολογίες θα είναι πάντοτε απαραίτητες.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
◦ ΕΙΣΑΓΩΓΗ                             
◦ Προσπάθεια ορισμού της ιδεολογίας  
◦ Η άποψη περί του τέλους των ιδεολογιών      
◦ ΑΝΤΙ ΕΠΙΛΟΓΟΥ: ΙΔΕΟΛΟΓΙΕΣ & ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ - Πόσο αναγκαίες είναι στη μετανεωτερική εποχή ?       
◦ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ            
           
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
            Η παρούσα εργασία εξετάζει το ζήτημα της αναγκαιότητας και χρησιμότητας των ιδεολογιών στη σύγχρονη εποχή. Στόχος της εργασίας είναι να εκμαιεύσει την προσωπική άποψη του φοιτητή στη βάση του διατυπωμένου από τα εγχειρίδια διλλήματος ότι : α/ η πολυπλοκότητα της εποχής σε συνδυασμό με την κατάρρευση αξιόπιστων εναλλακτικών του φιλελευθερισμού ιδεολογιών καθιστούν τα ιδεολογήματα περιττά ή β/ άσχετα από τα παραπάνω δεδομένα, οι ιδεολογίες είναι ένα απαραίτητο εργαλείο για την κοινωνική μεταβολή και την ανθρώπινη εξέλιξη.
            Για να μπορέσει ο γράφων να πάρει θέση στο παραπάνω δίλλημα, έκρινε ότι έπρεπε καταρχάς να γίνει μια εννοιολογική προσέγγιση της ιδεολογίας ώστε να εντοπιστούν οι κυριότερες ερμηνευτικές παράμετροι από τις οποίες θα μπορούσε να επιλέξει εκείνες που έκρινε ως πιο πειστικές.
            Ακολούθως γίνεται μια ανασκόπηση στη συζήτηση περί του τέλους των ιδεολογιών για να καταδειχτεί ότι το ζήτημα τίθεται κατ’ επανάληψη ιστορικά και δεν αποτελεί φαινόμενο αποκλειστικό της μετανεωτερικής περιόδου. Επίκεντρο αποτελεί η πιο πρόσφατη θεώρηση του Φουκουγιάμα που ανάγει την ιδεολογική επικράτηση του φιλελευθερισμού σε ιστορική κορύφωση της ανθρώπινης εξέλιξης.
            Τέλος, κάνοντας χρήση των παραπάνω δεδομένων και λαμβάνοντας υπόψη τις αναπόδραστες προσωπικές εκτιμήσεις που κάθε σκεπτόμενο πολιτικό όν μπορεί να έχει, ο γράφων διατυπώνει την τελική του κρίση περί της σημασίας των ιδεολογιών, θέτοντας την ιδεολογική προβληματική στο επίκεντρο της μελλοντικής ανθρώπινης εξέλιξης.

ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ ΟΡΙΣΜΟΥ ΤΗΣ ΙΔΕΟΛΟΓΙΑΣ
            Ένα από τα βασικά προβλήματα που παρουσιάζει η ανάλυση των ιδεολογιών, είναι όπως συμφωνούν τόσο ο Heywood όσο και οι Ball & Dagger, ότι δεν υφίσταται ένας καθιερωμένος και κοινά αποδεκτός ορισμός της ‘ιδεολογίας’. Η καταγωγή του όρου έλκεται από τη Γαλλική Επανάσταση όπου ενδύθηκε την έννοια μιας νέας επιστήμης μελέτης των ιδεών και εδραιώθηκε στο έργο του Μαρξ ως κριτική έννοια που δημιουργεί μια πλασματική εικόνα του κόσμου στα πλαίσια της ταξικής κοινωνίας (Heywood, 2007, σ40-42 και Ball&Dagger, 2011, σ38).
            Στην ιστορική πορεία από τον Μαρξ στον Λένιν και στον Γκράμσι, η ιδεολογία θεωρήθηκε άμεσα συνδεδεμένη με το ταξικό σύστημα και την εκδήλωση εξουσίας,  αναφερόμενη σε ιδέες που προάγουν τα συμφέροντα μιας τάξης (πχ. αστική ιδεολογία vs ιδεολογία προλεταριάτου). Σιγά σιγά μέσω του Manheim και εφεξής, απαλλάχθηκε από αρνητικές συνεπαγωγές ως ένα σύστημα σκέψης που εκφράζει τα συμφέροντα μιας ομάδας και υπερασπίζει μια συγκεκριμένη κοινωνική κατάσταση αποτελώντας στην (καθολική της εκδοχή) μια ‘κοσμοθεωρία’ (Heywood, 2007, σ42-45).
            Στη διάρκεια του 20ου αι. λόγω των ολοκληρωτικών καθεστώτων και της ψυχροπολεμικής πόλωσης, οι ιδεολογίες θεωρήθηκαν συστήματα σκέψης που προσπαθούν να μονοπωλήσουν με τρόπο ανταγωνιστικό την αλήθεια, επιζητώντας τον κοινωνικό έλεγχο. Για τον Oakeshott μάλιστα, μια συντηρητική εκδοχή των ιδεολογιών τις θέλει να αποτελούν αφηρημένα σύνολα ιδεών που εκλαϊκεύουν την πραγματικότητα, εξισωμένες χάριν πραγματισμού με δογματικές πεποιθήσεις  (ο.π. σ46-47). Σύντομα επήλθε η ουδετεροποίηση του όρου και η αναγωγή του σε άξονες σκέψης και ιδεών που επιφέρουν τη δράση των ανθρώπων στη βάση συγκεκριμένων επιδιώξεων. Άρα υπάρχει ταύτιση κάποιων ανθρώπων που συνειδητοποιούν τη θέση τους, με ένα σύνολο αρχών και σκοπών που στη βάση ενός οράματος για το αύριο, αναλαμβάνουν πολιτική δράση αλλαγής ή διατήρησης του υπάρχοντος συστήματος (Heywood, 2007, σ50 και Ball&Dagger, 2011, σ39).
            Ο ‘λειτουργικός’ ορισμός της ιδεολογίας προϋποθέτει ότι η τελευταία επιτελεί τέσσερις βασικές λειτουργίες. Καταρχάς ότι ερμηνεύει τον πολύπλοκο κόσμο στον οποίο ζούμε δίνοντας απαντήσεις στα μεγάλα ‘γιατί’ και μάλιστα με τρόπο απλοϊκό για να γίνονται κατανοητές. Ακολούθως κάθε ιδεολογία κάνει αξιολογήσεις των υφιστάμενων συνθηκών στη βάση κάποιων κριτηρίων. Τα κριτήρια αυτά διευκολύνουν τους υποστηρικτές της να δίνουν απαντήσεις στα επιμέρους κρίσιμα ερωτήματα, αξιολογώντας θετικά ή αρνητικά τις κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες. Η επίγνωση της θέσης των ατόμων στο κοινωνικό γίγνεσθαι, αποτελεί επίσης βασικό συστατικό μιας ιδεολογίας. Η ενσωμάτωση των υποστηρικτών σε μια ιδεολογία προϋποθέτει ότι τους προσφέρεται μια συγκεκριμένη ταυτότητα και ένας προσανατολισμός που τους ικανοποιεί. Τέλος μια ιδεολογία δεν πρέπει να μένει μόνο στην πιστοποίηση μιας κατάστασης αλλά και να προτείνει συγκεκριμένους τρόπους και μεθόδους ανατροπής της, με ένα πρόγραμμα πολιτικής δράσης. Πρέπει δηλαδή να προτείνει μια συνταγή ή μια θεραπεία των κοινωνικών δεινών συμβατή με τις επιδιώξεις των μελών της (Ball&Dagger, 2011, σ39-42).
            Η ιδεολογία σχηματοποιεί ένα όραμα για το πώς θα έπρεπε να είναι η κοινωνική πραγματικότητα και προσδοκά την κινητοποίηση των ανθρώπων για την υλοποίηση του οράματος αυτού. Δεν αποτελεί επιστήμη γιατί η επιστήμη περιγράφει την πραγματικότητα χωρίς να υπαγορεύει τι είναι πρέπον για τους ανθρώπους. Δεν αποτελεί πολιτική φιλοσοφία καθώς για να προσελκύσει οπαδούς επικεντρώνεται στη δράση υπεραπλουστεύοντας τις ιδέες. Επίσης η θρησκεία δεν μπορεί να θεωρηθεί ιδεολογία καθώς επικεντρώνεται στο υπερφυσικό ‘μετά’ και όχι στο υλικό σήμερα, αποτελώντας περισσότερο ένα ‘σύστημα πεποιθήσεων’. Τέλος, μια ιδεολογία έχει ως δομικές της προϋποθέσεις ένα σύνολο πεποιθήσεων για την ανθρώπινη φύση και τα όρια του πολιτικά εφικτού, και μια συγκεκριμένη αντίληψη περί της ελευθερίας των δρώντων υποκειμένων να πετύχουν ένα στόχο και των εμποδίων που συναντούν (ο.π. σ42-47).
            Ο κατάλογος ορισμών που παραθέτει ο Heywood είναι ενδεικτικός της ποικιλότητας στοιχείων μέσα από τα οποία μπορούμε να συνθέσουμε μια έννοια της ιδεολογίας. Είτε πρόκειται για πολιτικές ιδέες που επιφέρουν δράση, είτε για συνολική κοσμοθεωρία, είτε για έκφραση ταξικού συμφέροντος, είτε για μηχανισμό ένταξης και ενσωμάτωσης, είτε για δογματική περιγραφή της αλήθειας, είτε τέλος για διαδικασία νομιμοποίησης του συστήματος, αυτό που έχει σημασία για την παρούσα ανάλυση δεν είναι ο ορισμός αυτός καθαυτός, αλλά η συνειδητοποίηση ότι οι ιδεολογίες είναι κάτι δυναμικό και εξελισσόμενο σε αναλογία με τις ιστορικές συνθήκες. Οι ιδεολογίες δεν παραμένουν σταθερές και αναλλοίωτες, προσαρμόζονται στις συνθήκες όπως ακριβώς και οι συνθήκες μπορεί να καθοριστούν ή να επηρεαστούν από τις ισχύουσες ιδεολογίες (Heywood, 2007, σ40 και Ball&Dagger, 2011, σ37-39).
            Οι ιδεολογίες δεν εμφανίζονται ξαφνικά εξ ουρανού αλλά πηγάζουν συνήθως από ιδέες του παρελθόντος που έχουν διατυπωθεί από κάποια ομάδα με αφορμή την  εκδήλωση δυσαρέσκειας για μια υφιστάμενη κατάσταση. Όταν οι ιδέες που συλλαμβάνουν κάποιοι για τις σχέσεις των ανθρώπων μετουσιώνονται σε οράματα με κάποιο ανώτερο σκοπό και ειδικά όταν οι επικρατούσες συνθήκες δημιουργούν πλαίσια δυσαρέσκειας και αίσθημα αδικίας και επιθυμίας για αλλαγή, τότε πιθανώς να βιώνουμε τη διαδικασία γένεσης μιας νέας ιδεολογίας ή τη μεταβολή μιας ήδη υπάρχουσας. Αν μάλιστα δούμε πως μια πολιτική δύναμη αντιμετώπισε τις ιδεολογικές προκλήσεις στο παρελθόν, ίσως μπορέσουμε να χρησιμοποιήσουμε αυτή την εμπειρία ως οδηγό για να κατανοήσουμε το σήμερα (Ball&Dagger, 2011, σ36-38&438).

Η ΑΠΟΨΗ ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΤΕΛΟΥΣ ΤΩΝ ΙΔΕΟΛΟΓΙΩΝ
            Διανύουμε μια εποχή ανακατατάξεων, οικονομικών δυσκολιών και κοινωνικών αναταραχών. Κατευθύνουμε σχεδόν αυτονόητα την πνευματική μας ενέργεια και την σωματική μας δυναμική προς στρατηγικές, διαδικασίες και διεργασίες που αγωνίζονται να διασφαλίσουν τη διατήρηση της προσωπικής μας ευημερίας και του υφιστάμενου επιπέδου ζωής. Η δραστηριοποίησή μας αυτή διακατέχεται συχνά από μια ατομικιστική θεώρηση που σχηματοποιείται πέρα και έξω από πεποιθήσεις, ιδεολογικές προσταγές και πολιτικές καταβολές, ομάδες και τάσεις στις οποίες μπορεί να ανήκουμε οργανωμένα ή άτυπα. Η ‘σκληρότητα’ δηλαδή της εποχής μας αναγκάζει να ενεργούμε σχεδόν υπό αυτοσυντήρηση, επιλέγοντας πράξεις και αποφάσεις αντικρουόμενες ή ασυνεπείς με την ιδεολογία που θεωρητικά έχουμε επιλέξει για να ταυτιστούμε.
            Ο κατακερματισμός ιδεολογικών θέσεων, η επιλογή ετερογενών ιδεολογικών  συστατικών και η ανασύνθεση τους σε μεμονωμένα ατομικά ανθρώπινα ‘παζλ’, επιτείνει τη σύγχυση περί του ‘ανήκειν’ σε συγκεκριμένες ομάδες ή περί της συνέπειας με την οποία ταυτιζόμαστε καθ’ ολοκληρίαν με συγκεκριμένες ιδεολογίες. Πρόκειται για μια κατάσταση που χαρακτηρίζει τη μετανεωτερική κοινωνία σε πρωτόγνωρο βαθμό συγκριτικά με την ιδεολογική καθαρότητα του πολιτικού, οικονομικού και κοινωνικού τοπίου που χαρακτήριζε τον 20ο αι. Επιπλέον αυτή η πολυσυλλεκτικότητα και ανακατανομή συστατικών ευθύνεται για τη δημιουργία επιμέρους παραλλαγών και μορφωμάτων εντός των παραδοσιακών ιδεολογιών.
            Πρόκειται άραγε για το τέλος των παραδοσιακών ιδεολογιών όπως τις έχουμε μάθει έως σήμερα? Δεν είναι πρώτη φορά που τίθεται αυτό το ερώτημα στη σύγχρονη εποχή.           Κατά την περίοδο 1950-60 ο Bell μίλησε για το τέλος των ιδεολογιών όταν μεταπολεμικά στη δύση υπήρξε συμφωνία για την εφαρμογή μιας πολιτικής προνοιακού καπιταλισμού που συνδύαζε την οικονομία της αγοράς με την κρατική παρέμβαση. Στην ουσία επρόκειτο για μια μεταπολεμική ιδεολογική συναίνεση για τον τρόπο επίτευξης της ευημερίας, που σύντομα λόγω της οικονομικής ύφεσης και των κινημάτων του ’60 διακόπηκε (Heywood, 2007, σ554-555).
            Η πτώση του Τείχους του Βερολίνου, επανέφερε το ζήτημα καθώς αποτέλεσε για πολλούς την απόλυτη επικράτηση του φιλελευθερισμού και της οικονομίας της αγοράς (Hall κλπ., 2003, σ34). Ο Φουκουγιάμα πανηγύρισε το δυτικό θρίαμβο που επέφερε το ‘τέλος της ιστορίας’. Με τον όρο αυτό εννοούσε ότι η έλλειψη πολιτικού και οικονομικού ανταγωνισμού για το δυτικό φιλελευθερισμό (που απομένει ως μοναδική ισχύουσα ιδεολογία παγκοσμίως), ισοδυναμεί με το τέλος της ιδεολογικής εξέλιξης (ο.π. σ42-43). Η πολιτική για τον Φ. αποτελεί πλέον μια επέκταση των αγοραίων ρυθμίσεων που θα επικεντρώνονται στην ικανοποίηση του καταναλωτή. Ο ιδεαλισμός αντικαταθίσταται από τη διαχείριση και ο αγώνας για χειραφέτηση από τον αγώνα για παγκόσμια οικονομική κυριαρχία (Hall κλπ., 2003, σ44 και Heywood, 2007, σ556-557).
            Ο Φ. θεωρεί ότι τα εθνικιστικά και θρησκευτικά κινήματα δεν αποτελούν ιδεολογίες καθώς δεν μπορούν να αποτελέσουν εναλλακτική πρόταση με οικουμενική σημασία. Η επικράτηση του φιλελευθερισμού βέβαια δεν σημαίνει ότι δεν θα υπάρχουν συγκρούσεις ειδικά σε μέρη του κόσμου όπου δεν έχει διεισδύσει πλήρως. Όμως ο φιλελευθερισμός δεν είναι κάτι ενιαίο και κάθε του μορφή αντιμετωπίζει διαφορετικά έως και αντιθετικά τα διάφορα ζητήματα. Επίσης ο Φ. δεν εξετάζει αν η παγίωση της αγοραίας δύναμης θα δημιουργεί εισοδηματικές ανισότητες που θα μεταφράζονται σε περιορισμό της πολιτικής ελευθερίας. Ούτε αν θα προκύπτουν αντιπαραθέσεις συμφερόντων που θα πυροδοτούν συγκρούσεις και αναζήτηση ενός νέου ιδεολογικού μοντέλου. Εξάλλου η έλλειψη καθολικότητας των εθνο-θρησκευτικών κινημάτων δεν τεκμαίρεται από κάπου, ενώ η ανυπαρξία ανταγωνιστικής ιδεολογίας σήμερα, δεν δεσμεύει την ‘ιστορία’ από την πιθανότητα ενός νέου δόγματος αύριο (Hall κλπ., 2003, σ45-48).
            Τέλος δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ο Μαρξ πρώτος μίλησε για το τέλος της ιδεολογίας υπό ένα άλλο σκεπτικό. Ο Μαρξ αντιμετώπιζε την ιδεολογία ως κάτι συνδεδεμένο με το ταξικό σύστημα που είναι εγγενώς προσωρινό και καταδικασμένο να καταρρεύσει. Θεωρώντας ότι η ιδεολογία αντανακλά στην κοινωνία τα συμφέροντα της άρχουσας τάξης, παραπλανά ως ψευδαίσθηση τους προλετάριους αποκρύπτοντας την εκμετάλλευση τους. Η κατάργηση της ταξικής ανισότητας και του καπιταλισμού που για τον Μαρξ είναι νομοτελειακή, θα σήμαινε ταυτόχρονα και το τέλος της ιδεολογίας (Heywood, 2007, σ41-42).

ΑΝΤΙ ΕΠΙΛΟΓΟΥ : ΙΔΕΟΛΟΓΙΕΣ & ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ - Πόσο αναγκαίες είναι στη μετανεωτερική εποχή?
            Οι αλματώδεις εξελίξεις που επέφερε η παγκοσμιοποίηση στις προοπτικές απεριόριστης κινητικότητας και αλληλεπίδρασης ανθρώπων, εμπορευμάτων και κεφαλαίων, συνάντησαν ιδεολογικούς υποστηρικτές αλλά και επικριτές. Οι υπέρμαχοι ατομιστικών ιδεολογιών συνέδεσαν την ελεύθερη διακίνηση με την οικονομική ανάπτυξη και την παραγωγικότητα. Οι μαρξιστές και οι υποστηρικτές των εργατών μιλούν για καπιταλιστική εκμετάλλευση, μείωση μισθών και εξαθλίωση των εργαζόμενων του Τρίτου Κόσμου. Οι συντηρητικοί θίγονται για την κατάργηση της εθνικής κυριαρχίας και την υποταγή σε υπερεθνικούς θεσμούς. Οι περιβαλλοντιστές έθεσαν ζητήματα ρύπανσης και καταπάτησης κανόνων προστασίας των φυσικών πόρων. Τα προβλήματα λοιπόν είναι πολλά και σύνθετα και κάθε ιδεολογία τα αντιμετωπίζει με διαφορετική προσέγγιση.
            Η υπερμεταβλητότητα των συνθηκών της σύγχρονης εποχής, οδηγούν τις ιδεολογίες σε υποδιαιρέσεις με ανταγωνιστική διάθεση (κεϋνσιανιστές-νεοφιλελεύθεροι, λενινιστές-ρεβιζιονιστές, κλπ.), στη βάση συγκεκριμένων δημόσιων πολιτικών (αμβλώσεις, γάμοι ομοφυλόφιλων, θανατική ποινή, αναδιανομή εισοδήματος κλπ.). Αυτό καθιστά την ιδεολογική ολότητα και καθαρότητα σχεδόν αδύνατη, καθώς η πληθώρα ζητημάτων πολλές φορές απαιτεί πλουραλισμό προτάσεων και μεθόδων, που συχνά επικαλύπτουν την ιδεολογική καθαρότητα. Από την άλλη, η διάσπαση ειδικότερα του φιλελευθερισμού σε συντηρητικο-νέο-φιλελευθερισμό και σε σοσιαλ-προνοιακο-φιλελευθερισμό, δημιουργεί προοπτικές σύγκλισης των παραδοσιακών αντιπάλων στα θέματα ισότητας και αναδιανομής. Αν οι συγκλίσεις αυτές αγκαλιάσουν τις ανησυχίες των οικολογικών και μειονοτικών κινημάτων ενσωματώνοντας τις βασικές αρχές τους τότε οι βασικοί πόλοι θα παραμείνουν ακμαίοι έστω και με διαφορετική σύσταση.
            Η διαμάχη για τους στόχους και τις διαδικασίες με τις οποίες εξελίσσεται η παγκοσμιοποίηση ανοίγει μια πλούσια ατζέντα διαφωνιών και ζυμώσεων. Αφήνει επίσης περιθώριο ετερογενών συμμαχιών που μπορεί να γεφυρώσουν ή και να επιτείνουν την ιδεολογική απόσταση στα ζητήματα κυριαρχίας και δημοκρατικής διακυβέρνησης. Σε κάθε περίπτωση τίθενται ζητήματα όπως η ‘παγίδα της ουτοπίας’, δηλαδή αν είναι εφικτή η επιδίωξη ενός ιδεολογικού οράματος έναντι των ψυχρών αντικειμενικών συνθηκών της πραγματικότητας αλλά και το ζήτημα του προσδιορισμού της μεθόδου επίτευξης στόχων. Θα είναι ιδεολογικά προκαθορισμένη ή θα προσαρμόζεται (έστω και εκτός ιδεολογικής γραμμής) στη συνθετότητα κάθε προβλήματος ? Επίσης η ανάγκη πολυσυλλεκτικότητας των πολιτικών εκφραστών των ιδεολογιών (κόμματα) για εκλογικούς λόγους, συχνά επιβάλλει την τεχνητή θολότητα της ιδεολογικής γραμμής και τον υπερτονισμό διαφορετικών εκφάνσεών της σε κάθε ξεχωριστό εκλογικό target group. Στα πλαίσια επίσης της πολυσυλλεκτικότητας τίθεται το εξής δίλλημα: πρέπει μια ιδεολογία να προσδιορίσει ένα στενό πυρήνα βασικών αρχών, δηλαδή ένα ελάχιστο κοινό τόπο συνάντησης με τους άλλους ή ένα διευρυμένο σύνολο κανόνων που να αγκαλιάζει ετερογενή στοιχεία ?
            Παρά την πτώση του υπαρκτού σοσιαλισμού (δηλαδή της πρακτικής εφαρμογής του μαρξιστικού οράματος), το όραμα αυτό καθεαυτό θα παραμένει ενεργό όσο δεν δίνονται πειστικές φιλελεύθερες απαντήσεις στα καίρια κοινωνικά προβλήματα. Η επικράτηση του φιλελευθερισμού στο παγκόσμιο στερέωμα δεν αναιρεί αυτομάτως ούτε εξαφανίζει τις αγκυλώσεις του καπιταλιστικού συστήματος και των αγορών. Η διαπίστωση του Φουκουγιάμα περί του τέλους της ιδεολογικής διαπάλης διαψεύδεται καθημερινά από μια παγκόσμια γειτονιά που βυθίζεται στις εθνοτικές, θρησκευτικές αλλά και κοινωνικές αναταραχές. Η συζήτηση περί τέλους των ιδεολογιών δεν προκύπτει από τη σκληρή καθημερινότητα και προφανώς ο παγκόσμιος αναβρασμός δεν αφορά απλά και μόνο τη μεθοδολογία υλοποίησης της μίας επικρατούσας ιδεολογίας.
            Μπορεί οι συγκρούσεις (τουλάχιστον στο δυτικό κόσμο) να είναι πρωτίστως οικονομικές και να αφορούν το θιγόμενο ευ ζην των πολιτών, όμως είναι ταυτόχρονα και ιδεολογικές. Το αίσθημα του ανήκειν σε μια ομάδα στη βάση ενός συστήματος αρχών που αγκαλιάζει την ανθρώπινη υπόσταση, ανάγεται στο ανθρώπινο θυμικό και δεν αποβάλλεται εύκολα από την αλλαγή της θέσης του ατόμου στο κοινωνικό σύνολο. Ο εγωισμός, η ιδιοτέλεια και το ταξικό συμφέρον δεν αρκούν για να σβήσουν την παγιωμένη εσώτερη άποψη του ανθρώπου για τον κόσμο ή τον τρόπο με τον οποίο ορίζει τι είναι δίκαιο και σωστό. Έτσι, ακόμα και αν για λόγους συμφέροντος επιλέξει ενίοτε μια διαφορετική πορεία δράσης, θα νιώθει ότι παραμένει συνεπής στο αξιακό πλαίσιο της ιδεολογίας που επέλεξε.
            Οι ιδεολογίες είναι ριζωμένες μέσα μας ακόμα και αν θελήσουμε να το αρνηθούμε. Το σημαντικότερο όμως είναι ότι παραμένουν χρήσιμες ως χάρτες πορείας που καθοδηγούν το βαθύτερο αξιακό μας υπόβαθρο σε ένα άξονα δράσης και ενέργειας. Ας σκεφτούμε άλλωστε τον τρόπο που επιλέγουμε μια ιδεολογία. Όσο περισσότερα ‘γιατί’ θέτουμε ως προς την ταύτισή μας, τόσο περισσότερο θα προσεγγίζουμε τα βιώματά μας, τις επιρροές του περιβάλλοντος που μεγαλώσαμε και από ένα σημείο και μετά τις ενσυνείδητες επιλογές μας για το τι είναι δίκαιο και σωστό. Αν αρχικά μια ιδεολογία μας κάνει να συνειδητοποιούμε τη θέση μας στο κοινωνικό σύνολο και να αξιολογήσουμε τις συνθήκες που επικρατούν σε αυτό, εν τέλει μας βοηθά να αποφασίσουμε για την πορεία που θα ακολουθήσουμε ώστε να κάνουμε τον κόσμο μας καλύτερο για εμάς και τους γύρω μας.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

  • BALL, T. & DAGGER, R., (2011), ‘Πολιτικές Ιδεολογίες και το Δημοκρατικό Ιδεώδες’, Τουρίκη, Αθήνα.
  • HALL, S., HELD, D., & McGREW, A., (2003), ‘Η Νεωτερικότητα Σήμερα’, Μτφρ. Β. Τσακίρης, Εκδόσεις Σαββάλα, Αθήνα.
  • HEYWOOD, A., (2007), Πολιτικές Ιδεολογίες, Μτφρ. Χ. Κουτρής, Θεσσαλονίκη, Εκδόσεις Επίκεντρο.

© ΙZ 2012